yeni başlayanlar için bios

Temel Giriş-Çıkış Sistemi (Basic Input-Output System, BIOS) bilgisayarınızın yaşamsal önemdeki bir iç yazılımıdır ve anakart üzerindeki bir silinmez yongada
kayıtlıdır. İşletim sistemi ile bilgisayar donanımının haberleşmesini sağlayan temel yönergelerden oluşur. BIOS olmazsa işletim sistemi bilgisayar donanımı
ile haberleşemez ve elbette denetimi de sağlayamaz.

Diğer bir deyişle BIOS bilgisayarın olmazsa olmaz bir bileşenidir. Eğer BIOS ayarları yanlış yapılırsa bilgisayarınız %40 oranında yavaşlayabilir. Diğer
yandan yeni yongasetleri (chipset) ve işlemciler çıktıkça BIOS ayarları da git gide daha karmaşık duruma geliyor. Sonuç olarak günümüzdeki bir çok teknik
insanın bile modern BIOS'larda bulunan meslek argosu ve açık olmayan ayarlar nedeniyle kafası karışmış durumda.

Ancak her şey yolunda, THG yardım için yanınızda! Her anakart ve/veya bilgisayar üreticisi farklı BIOS'lar kullandığından bir örnek seçmek zorundayız ve
bizde bu iş için A7N8X-E Deluxe anakartı seçtik. Bu anakartı özel olarak seçmemizin nedeni günümüz anakartlarının bu temel tasarımı sıklıkla kullanıyor
olması. Dahası A7N8X-E ASUS'un en çok satan modelleri arasında, iki yıldır da pazarda bulunuyor ve günümüzde de AMD tabanlı sistemler için hala satılıyor.
Başka anakartların biraz farklı olacakları kesin olsa da, bu yazımızdan elde edeceğiniz "alışkanlıkla" kendi ayarlarınızı başarıyla yapabileceğinize eminiz.


BIOS'ta yanlış değişiklikler yapmanın bilgisayarınızı çalışmaz duruma getirebileceğini anımsatalım. Böyle bir durumla karşılaşırsanız yardımınıza BIOS
sıfırlama (reset) koşuyor ve tüm ayarları varsayılan "fabrika ayarlarına" getirebiliyorsunuz, ancak bu ayarlar yalnızca "varsayılan" oluyor, "iyileştirilmiş"
değil. Bu işlem genellikle anakart üzerindeki bir atlatıcıyla (jumper) yapılıyor ve hatta dizüstü bilgisayarlarda bunun için gömülü bir düğmecik yerleştirilerek
işiniz daha da kolaylaştırılabiliyor! Burada anlatacağımız hiçbir işlemin bilgisayarınıza herhangi bir zararı yoktur, ancak adımları sıkı sıkıya izlemeniz
gerekiyor.

Dell, HP, Gateway ve Micron gibi büyük bilgisayar üreticileri genellikle BIOS ayarlarını oldukça kısıtlıyorlar, çünkü son kullanıcının sürekli bu ayarları
"kurcalayıp" yardım masalarının telefonlarını kilitlemesini istemiyorlar, o yüzden bilgisayar meraklıları bu tür markaları çok tercih etmiyorlar. Sonuç
olarak burada sözünü ettiğimiz bazı geliştirmelerden bazı model bilgisayarları kullananların yararlanamayacaklarını üzülerek belirtelim.

Çoğunluk bilgisayarın açılışında BIOS ayarlarına nasıl giriş yapılacağını gösteren kısa bir uyarı iletisi görüntüleniyor. Bilgisayar işletim sistemi yüklenmeye
başlamadan önce BIOS ayarlarına girmek için kullanılacak tuşa basmanız için sizi bir iki saniye kadar bekliyor. BIOS'a girmek için genellikle kullanılan
yöntem bilgisayar hemen açıldığı anda gerekli tuşa basılı tutmak veya ayar ekranı gelene kadar art arda defalarca basmak oluyor, çünkü iletinin görüntülendiği
an kaçırılırsa bilgisayarı yeniden başlatmak gerekiyor. Çoğunluk bilgisayarda bu tuş DEL, F1 veya F2 oluyor. Eğer açılış sırasında bu tuşlardan herhangi
birisi sizi BIOS ayarların sokmuyorsa, kullanım kılavuzuna bakmanızı ve hatta gerekirse üreticinizi aramanızı öneriyoruz.

Her ayrı BIOS ayarı için bilgisayarınızı yeniden başlatmanızı öneririz, çünkü bazı işlevler çalışmayı bozabiliyor. Böyle yaparak hatanın hangi BIOS ayarı
değişikliğinden kaynaklandığını anlayabilirsiniz ve bu elbette en son yaptığınız değişiklik olur. Daha deneyimli kullanıcılar ne yaptıklarını biliyorlarsa
bu önerimize uymayabilirler.

Gelişmiş Özellikler

BIOS'un Ana Seçenekler (Main Options) Menüsüyle başlayalım, bu sayfaya sol üst köşedeki Ana "Main" sekmesine yön tuşlarıyla gittiğinizde ulaşıyorsunuz,
aslında ilk açılan sayfa da zaten bu.
Hemen altta bilgisayarın tarih ve saatini ayarlayabileceğiniz, bilgisayara takılı olan sabit diskleri ve veri depolama aygıtlarını tanımlayabileceğiniz
seçenekler bulunuyor. Eğer bu ayarlar kendiliğinden algıla (auto-detect veya auto) seçeneğindeyse bilgisayarı her başladığında takılı olan disk ve depolama
aygıtları taranıyor ve tanımlanıyor. Bu işlem genellikle birkaç saniye sürüyor, bu nedenle ayarı "Auto" da bırakmayıp, aygıtları BIOS içinden özellikle
tanımlarsanız, bilgisayarın açılış süresi birkaç saniye daha kısalıyor.

Bunu yapabilmek için basitçe seçeneğin üstüne yön tuşlarıyla gidin ve GİRİŞ (enter) tuşuna basın. Daha sonra gösterilen Silindir (Cylinders), Kafa (Heads),
Bölüm (Sectors) ve LBA değerlerini bir yere not edin. Bazı BIOS'larda Block Mode ve 32-Bit Transfer Mode (aktarım kipi) ayarları da bulunur. Sürücü biçimini
AUTO'dan USER'a (kullanıcı) getirin. Daha sonra önceden not aldığınız değerleri hiç değiştirmeden yerlerine yazın. Eskiden pek görmediğimiz ancak çoğu
günümüz bilgisayarında bulunan LBA, Block ve 32-bit Transfer Mode'larının tümünü etkinleştirmeniz (ENABLE veya ON) başarımı artıracaktır.

Eğer aygıt takılı bulunmayan bir kanal varsa, o kanalın ayarını da NONE (boş) konumuna getirmelisiniz. Örneğin bir sabit disk Birincil Ana (primary master)
ve bir CD-RW İkincil Ana (secondary master) olarak takılmışsa, Birincil ve İkincil Bağımlı (Primary ve Secondary Slave) seçeneklerini NONE ayarına getirmelisiniz.
Eğer aygıt takılı bulunmayan kanallar için AUTO ayarını etkin bırakırsanız, bilgisayar her açılışta bu olmayan aygıtı bulmaya çalışarak çok zaman kaybedecektir
ve elbette açılış yavaşlayacaktır. Bu boş kanalların ayarlarının NONE yapılması açılışı hızlandıracaktır.

Gelişmiş Özellikler

Gelişmiş seçenekleri görüntülemek için alt menülere bölünmüş, bir sonraki "Advanced" (gelişmiş) sekmesine gidin. İlk açılan sayfanın adı "Advanced BIOS
Features" (gelişmiş BIOS işlevleri) olarak görüntülenecektir
Her açılışta belleğin ve disket sürücünün tepeden tırnağa sınanması sizce de gereksiz değil mi? Eğer bu iki bileşenden herhangi birinde bir sorun bulunmuyorsa
bu işlem için zaman kaybetmenin hiçbir anlamı yoktur. BIOS'un bu bölümünde bazı işlevleri devre dışı bırakarak bilgisayarın açılışını hızlandıracağız İşte
önerdiğimiz ayarlar:

Açılış Virüs Algılama (Boot Virus Detection): Etkin (Enabled). Bazı BIOS'larda bu ayarlar Standart veya Ana (Main) bölümünde bulunabilir. Artık açılış
virüsleri eskiden olduğu kadar önemli bir tehdit oluşturmasalar da, yine de virüs bulaşmış bir disket veya CD ile karşılaşılabilir.

İşlemci Düzey 1 Önbellek (CPU Level 1 Cache): Etkin (Enabled).

İşlemci Düzey 2 Önbellek (CPU Level 2 Cache): Etkin (Enabled).

Hızlı Açılış Kendini Sınaması (Quick Power On Self Test): Etkin (Enabled). Bu ayar her açılışta belleğin tümünün defalarca sınanmasını engeller; eğer bozuk
bir bellek biriminiz yoksa ki bu durumda zaten bilgisayarınız sürekli kilitleniyor demektir; bu sınamanın pek bir yararı yoktur.

Birinci, İkinci, Üçüncü Başlatma Aygıtı (First, Second, Third Boot Device): Başlatma (boot) sıranızı belirleyin ve hiçbir zaman ilk başlatma yapmayacağınız
aygıtları devre dışı (disabled) bırakın.

Diğer Aygıttan Başlat (Boot Other Device): Devre dışı (disabled), eğer bir ağ kartından veya ayrı bir SCSI karttan başlatma yapmıyorsanız.

Başlatma Disket Araması (Boot Up Floppy Seek): Devre dışı (disabled). Bu kesinlikle bir zaman kaybı ve gürültü nedeni.

Başlatma NumLock Durumu (Boot Up NumLock Status): Seçim size kalmış. Bazıları Windows açıldığında klavyelerindeki NumLock'un etkin olmasını isterler, bazıları
da devre dışı olmasını tercih ederler.

A20 Kapısı Seçeneği (Gate A20 Option): Hızlı (Fast). Her ne kadar Windows XP ile bu ayar biraz gereksizleştiyse de, yine de etkin bırakmanızı öneririm.
OS/2 ve eski Windows sürümleri bu ayar FAST iken daha hızlı çalışıyorlar. Bunu NORMAL ayara getirmeniz için tek neden yalnızca DOS kullanıyorsanız olabilir.


Klavye Hızı Ayarı (Typematic Rate Setting): Devre dışı (Disabled). Aslında bu ayar da keyfinize kalmış çünkü bu ayar tuşa basılı tuttuğunuzda ne kadar
süre sonra tekrara geçileceğini ve saniyede tekrarlanan harf miktarını belirliyor.

APIC Mode (kipi): Etkin (Enabled). Bu çoklu işlemci desteği, daha fazla kesme (interrupt sayısı ve daha hızlı kesme isteği denetimi için kullanılan Gelişmiş
Programlanabilir Kesme Denetleyici'nin (Advanced Programmable Interrupt Controller) ayarı.

OS/2 Tümleşik Bellek (Onboard Memory) > 64M: Devre dışı (Disabled). Bu ayar yalnızca tarihin tozlu sayfalarında kaybolmuş IBM OS/2 işletim sistemini kullanıyorsanız
geçerli.

Tam Ekran Logo Gösterimi (Full Screen LOGO Show): Size kalmış. Etkinken (enabled) Açılış Kendini Sınaması (Power-On Self-Test, POST) ekranının verileri
üreticinin logosu bulunan bir "perde" arkasına gizleniyor. Örneğin eğer bir Gateway marka bilgisayar kullanıyorsanız açılış sırasında üreticinin kocaman
GATEWAY yazısını görüyorsunuz. Devre dışıyken (disabled) "normal" başlatma yordamı ekranda görüntüleniyor - bu çoğunluk bilgisayarın açılışı sırasında
karşılaşılan olaydır. Bazıları POST ekranını izleyip bilgilenmek isterken, bazıları da daha şık bir açılışı tercih ediyorlar.

POST Complete Report (tüm rapor): Size kalmış. Bu ayar etkinken POST'un en ayrıntılı raporu görüntülenir.

Konuşmalı POST Raporlayıcı (Speech POST Reporter): Size kalmış. Bu ayar etkinken bilgisayarınız açılışta size POST raporunu "konuşarak" bildirir. Her ne
kadar ses niteliği "gacırtıdan" öte olmasa da, bazı insanlar bunun havalı durduğunu düşünüyorlar.

Gelişmiş Yongaseti Özelliklerini Kullanarak Nasıl Hızaşırtma Yapılır

Hızaşırtmacılar (overclockers) ve bilgisayar tutkunları bilgisayarlarını satın aldıkları ve tasarlandığı durumdan daha hızlı çalıştırmak isteyip, bellek
ve işlemci hızını tanım değerlerinden yükseğe aşırtmak isteyebilirler. Bazı durumlarda kararlı bir çalışma için bileşenlerin çalışma gerilimini de (voltage)
artırmaları gerekebilir ve elbette bu daha çok ısınma demektir.

Hızaşırtma (overclock) işlemi eskiden olduğu kadar mucizeler yaratmıyor. Aynı zamanda işlemci ve bellekleri garanti dışı bırakarak, arıza durumunda cebinizin
yanmasına neden olabiliyor, kararsız çalışma tehlikesi de cabası. Bu nedenle BIOS'taki çoğu salınım (frequency) ve gerilim (voltage) ayarının ya olduğu
gibi bırakılması veya AUTO (kendi ayarlı) ayarına getrilmesi gerekiyor. Ama yine de ayarlamak isterseniz bunları BIOS'taki ADVANCED (gelişmiş) sekmesinden
yapabiliyorsunuz.