minos uygarlıkları

Minos Uygarlığı





Batı, Rönesans ile beraber Yunan düşüncesini keşfettikten
sonra Yunan uygarlığı üzerine birçok araştırmalar yapılmış, 19. Yüzyıldan sonra
da sistemli kazılara


başlanmıştı. Ancak Girit ve çevresi 19. Yüzyılın sonuna
kadar ihmal edilmişti. Burada araştırmalar yapan ilk isim, ünlü Heinrich
Schiliemann idi. Efsanelerden


yola çıkan Schiliemann, Girit’te kazı yerleri belirlemiş
fakat bu çalışmalar Schiliemann’ın ölümü nedeniyle gerçekleşmemişti.





Girit’te ilk kazıları yapan en önemli kişi Sir Arthur
Evans’dır. İlk yazı örnekleri üzerine araştırmalar yapan Evans, Girit’e
geldikten sona buradan ayrılamamış


ve ilk kazıları başlatmıştır. Knossos’da kazılara başlayan
Evans buradaki kalıntıların yanı sıra birçok da yazılı tablet bulmuştur. Ünlü
sarayı da bulan


Evans, daha sonra adanın birçok yerinde kazılar yapmıştır.
Evans dışında birçok arkeoloji ekipleri de 20. yüzyıl içinde Girit’te kazılar
yapmış ve birçok


buluntuyu gün ışığına çıkarmışlardır.





Neolitik dönem (MÖ 6000 - 2600)





Girit, Paleolitik dönem boyunca iskan edilmemiş gibi
gözükmektedir. Paleolitik döneme ait hiçbir arkeolojik buluntuya rastlanmaması
ve adanın neolitik


kültürüne ait keramiklerin, Anadolu'da üretilenlerle
belirgin benzerlik göstermesi nedeniyle adaya ilk yerleşenlerin Anadolu’dan
geldikleri ve adada Neolitik


dönemin bu şekilde başladığı kabul edilmektedir. Bu dönemde
konut inşaatı ve alet kullanımı gelişmiş ve ilk ana tanrıça idolleri ortaya
çıkmıştır. Ayrıca


bu dönemde Girit çevresindeki adalarla, Anadolu, Yunanistan,
Mezopotamya ve Mısır ile ticari ilişkiler içine de girmeye başlamıştır.





Eski Minos Dönemi (MÖ 2600 - 2100)





Bu dönem aynı zamanda adada ilk metalin kullanıldığı
zamanlardır. Evans’a göre adada ilk metal kullanımı buraya kaçan Mısır’lılar
tarafından başlatılmıştır.


Ancak bu görüş zamanla terk edilmiş ve adadaki metal
kullanımına geçişte kaynağın Anadolu olduğu anlaşılmıştır. Böylece adanın doğu
bölümünün de uygarlaşmada


Anadolu ile bir köprü teşkil ettiği görülmüştür. Bu dönemde
Girit çevresindeki adalarla da ticaret ilişkilerini geliştirmiştir. Bu da büyük
ölçüde Girit’in


denizcilikte, bölgedeki diğer uygarlıklara göre ileri
olmasından kaynaklanmıştır. Bu dönemin sonuna doğru Knossos önem kazanmaya
başlamıştır.





Orta Minos Dönemi (MÖ ~ 1600 - 1400)





Bu dönemde Girit Uygarlığında hızlı bir ilerleme
kaydedilmiştir. Bu dönemin en önemli özelliği Anadolu ile olan ilişkilerin
zayıflaması, buna karşılık


Mısır ile olan ilişkilerin kuvvetlenmesidir. Buna bağlı
olarak Girit’in Doğusu zamanla önemini kaybetmiş ve orta kısımlar kuvvetlenmeye
başlamıştır.





Girit Kronolojisinde bu dönem sarayların yapımına göre Eski
ve Yeni Saraylar Devirleri olmak üzere ikiye ayrılır.





Eski Saraylar Devri MÖ 2000 ile 1700 yılları arasına
tarihlenir. Bu dönemde Girit yüzünü Ege adaları ve Mısır’a çevirmiş ve
buralarda yoğun ekonomik ilişkilere


girmiştir. Öte yandan Anadolu ile olan ilişkiler zayıflamaya
başlamıştır. Ekonominin ağırlığının doğudan orta bölgelere kayması da bu
dönemde hızlanmıştır.


MÖ 2000 yılında adanın Doğu bölgesinde, Mallia’da inşa
edilen bir sarayın 1900’de itibaren kullanılmamaya başlanması bu bölgenin
ekonomik gerileyişi hakkında


da ipuçları vermektedir. Eski Saraylar devrinde Orta
Girit’te bulunan iki şehir ön plana çıkmıştır. Bunlardan birincisi Ege adaları
ile ticareti geliştiren


Knossos öteki de Mısır ile ticareti geliştiren Paestos’dur.
Bu şehirlerdeki ekonomik zenginlik kalıntıları gün ışığına çıkartılan
saraylarla da ortaya


konmuştur. Her iki şehir arasında zaman zaman çekişmeler
olsa da Knossos üstünlüğünü ortaya koymuştur. Bu dönemin sonunda bölgedeki
binalarda bir yıkım


göze çarpmaktadır. Bu yıkımın kaynağı büyük bir olasılıkla
adaya dışarıdan gelen istilacılar olmakla birlikte daha araştırılmaktadır.





Yeni Saraylar devrinde ise, Girit uygarlığı sanki hiçbir
kesintiye uğramamış gibi devam etmektedir. Knossos’da, Phaestos’da ve Mallia’da
yeni saraylar


inşa edilmiş, eskileri de onarılmıştır. Bu dönemde Girit
şehirleri arasında rekabet devam etmiş de olsa Knossos her bakımdan üstünlüğünü
ortaya koymuştur.





Yakın Minos Dönemi (MÖ ~ 1600 - 1100)





Bu dönem Knossos Krallığının egemen olduğu dönemdir. Evans
bu dönem uygarlığını, efsanevi kral Minos’dan ötürü, Minos uygarlığı diye
adlandırmayı uygun


bulmuştur. Bu dönemde Knossos’da Minos diye bir kralın
bulunduğuna dair tarihi belgeler yoktur, ancak MÖ 1700-1400 yılları arasında
hüküm süren bir hanedanın


krallarının Minos ya da buna benzer bir isimle
adlandırıldığı düşünülmektedir. Bu dönemde Girit’in büyük bir deniz üstünlüğüne
sahip olduğu bilinmektedir.


Thukydides bu konuda şöyle yazmaktadır: “ Geleneğe göre bir
donanmaya ilk olarak Minos sahip oldu ; bugün Yunan Denizi adını verdiğimiz
şeyin büyük bir


kısmına gücünü kabul ettirdi ; Kyklades adalarına boyun
eğdirdi ve Karia’lıları kovduğu bu adalarda ilk olarak koloniler kurdu; adalara
vali olarak öz


oğullarını yerleştirmişti ; ayrıca vergilerin toplanmasını
daha kolayca sağlamak amacıyla korsanlığı elinden geldiğince ortadan kaldırdı.”






Knossos ayrıca, bu dönemde diğer Ege adalarına hükmetmeye
başlamış ve gücünü Yunanistan’a , anakaraya kadar genişletmiştir. Mısır’da, 18.
sülale de Keftiu


ülkesine yani Girit’e hediyeler göndermiştir. Ancak Girit
uygarlığının sonu MÖ 1400 yılına doğru bir yıkımla gelmiştir.Bu dönem
saraylarında, yapılarında


bir yangın izine rastlanmaktadır. Yıkımın nedeni tam olarak
bilinmemekle birlikte dışarıdan gelen bir istila ya da içeriden bir ayaklanma
olasılıkları


tartışılmaktadır. Bu yıkımdan sonra ise gelen Akha istilaları
adayı Helenleştirmiş ancak uzun yıllar boyunca eski kültürü ve dili koruyanlar
olmuştur.


Daha sonraları Miken egemenliğine giren Girit MÖ 1100
yıllarında da Dor hakimiyeti altına girmiştir. Bu dönemde bir kere daha yakıp
yıkılan Girit artık


bir Yunan şehri olarak eski, görkemini kaybetmiştir.





Klasik Yunan Mitolojisinde Girit ile ilgili anılar yerini
mitoslara bırakmış ve burası ile ilgili değişik mitler oluşmuştur. Bunlardan en
önemlisi Minos


ile ilgili olan mitlerdir.





Minos adının belli yaşamış bir krala mı ait olduğu yoksa
Midas, Cæsar gibi yaşamış kişilerden alınan bir unvan mı olduğu tartışmalıdır.
Ancak mitolojik


öykülerde Girit dönemini anlatmak için kullanılmaktadır.
Mitolojide de Minos boğa kültünden ayrı olarak geçmez. Mitolojiye göre Minos
Zeus ile Europe’nin


üç çocuğundan biridir. Minos efsanesini Azra Erhat şöyle
anlatır: “ Minos Girit tahtına çıkmak isteyince üç kardeş arasında kavga
kopmuş, ama Minos tanrıların


kendisinden yana olduklarını ileri sürmüş, bunu kanıtlamak
üzere de Poseidon tanrıdan bir dilek dilemiş, denizden bir boğa çıkarmasını
istemiş ve bu boğayı


da gene tanrıya kurban etmeye söz vermiş. Dilediği gibi
olmuş, denizden köpükler gibi ak bir boğa çıkagelmiş. Minos boğayı almış, tahta
oturmuş ama hayvanı


tanrıya kurban etmeyi unutmuş. Güzelim ak boğayı sürülerinin
arasına damızlık olarak göndermiş. Bu duruma çok kızan deniz tanrı, ak boğayı
Minos’un başına


bela etmiş; bir efsaneye göre de hayvan kudurmuş , ortalığı
kasıp kavurduğu bir sırada Herakles’in elinden öldürülmüş, ama iş bununla da
kalmamış, kralın


karısı Pasiphae bu boğaya doğadışı bir aşkla tutulmuş ve
onunla birleşmiş. Kral Minos güneş tanrı Helios’un kızlarından Pasiphae ile
evlenmişti. Bir zamanlar


Europe gibi boğaya vurulan Pasiphae ak boğayla birleşebilmek
için Daidalos’a bir inek heykeli yaptırır, içine girer ve gebe kalarak
Minotauros’u doğurur.


Ondan sonra da doğurur. Ondan sonra da Girit sarayının
yaşamı karmakarışık olur. Helios döllerinin hepsi gibi Pasiphae de büyücüdür,
seviştiği boğayı öldürttü


diye Minos’u büyüler, yatağından yılanlar, çıyanlar,
akrepler çıkmasını sağlar. Bunlar işi çapkınlığa vuran Minos’un yatağına giren
her kadını sokup öldürmekteymişler.“





Minos hakkında anlatılagelen bu efsaneler de Minos’un Yunan
mitolojisinde Midas’a benzer bir yer aldığını göstermektedir. Bu efsanede boğa
kültünün önemi


de dikkat çekmektedir. Burada Minos’un boğayı kurban
etmemesi ve sonrasında da bu boğayı öldürmesi sonucu bir tür lanetlenme ile
karşı karşıya kalması


anlatılmaktadır. Başka bir efsaneye göre de bu
yılanların,çıyanların ve kreplerin Minos’un sperminden çıkması , Girit kraliyet
soyuna karşı da bir tepki


olduğunu göstermektedir.





Pasiphae’nin, Helios soyundan olması ve büyücü olması boğa
ile ilintili ay kültü ile güneş kültü arasındaki bir karşıtlığı yansıtmaktadır.
Bütün bunların


yanında Minos, Yunanlılara göre halkının üzerinde adil ve
düzgün bir şekilde hüküm sürmüş bir hükümdardır.





Minos’un hükümdarlığı da, doğu kültürlerinde olduğu gibi
tanrısaldır. Minos da kanunları Zeus’un iradesi ile yapmaktadır. Bunu
kanıtlamak için de her dokuz


yılda bir İda mağarasına gitmektedir ve burada tanrısal
ilhamı da almaktadır. Minos’un mitolojide birçok yere gitmiş olması da Girit
kolonilerinin buralara


uzandığını göstermektedir. Minos ile ilgili en ünlü efsanelerden
biri de yukarıda kısaca sözü geçen Minotauros efsanesidir.





Azra Erhat , Mitoloji Sözlüğü’nde Minotauros’u şöyle
anlatır: “ Adı Minos’un boğası anlamına gelen Minotauros insan bedenli boğa
başlı bir canavarmış.


Tanrı Poseidon’un kral Minos’a gönderdiği bir boğa ile
Minos’un karısı Pasiphae’den doğmaymış. Minos bu korkunç yaratığı saklamak için
mimarı Daidalos’a


Labyrinthos sarayını yaptırmış. Theseus Minos’un kızı
Ariadne’nin yardımı ile Minotauros’u öldürmüş. Minotauros Girit sarayında derin
izler bırakmış olan


Girit’e özgü bir boğa kültünün simgesi olsa gerek. “





Aslında bu efsane çok önemli ipuçları da vermektedir.
Minotauros sadece Minos’un boğası anlamına gelmemekle birlikte bir bileşik isim
olarak Boğa Minos


anlamına da gelmektedir. Eğer Minos’u bir unvan olarak
düşünürsek Boğa Kral gibi bir anlam kazanabilir. Bu ise daha eski dönemlerden
kalan bir unvanı ya


da bir tapınakta duran bir Boğa-tanrı heykeli ile ilişkili
bir kültü düşündürtmektedir.